Στη Θεσσαλονίκη παρουσιάζεται η έκθεση «Διαφάνειες και Αντανακλάσεις:100 χρόνια από τη γέννηση του Kurt Wendlandt».

Kurt Wendlandt

«Διαφάνειες και Αντανακλάσεις:100 χρόνια από τη γέννηση του Kurt Wendlandt»

 Εγκαίνια: Πέμπτη 2 Μαρτίου 2017, 20.00, Γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ

Διάρκεια: 2 Μαρτίου – 8 Απριλίου 2017

 Επιμέλεια Συλλογής: Ελευθέριος Οικονόμου

Επιμέλεια Έκθεσης: Θοδωρής Μάρκογλου, Δημήτρης Τόλης

Μία σπάνια ευκαιρία να απολαύσουν μια συγκροτημένη ενότητα έργων του Kurt Wendlandt θα έχουν οι επισκέπτες της αναδρομικής έκθεσης «Διαφάνειες και Αντανακλάσεις: 100 χρόνια από τη γέννηση του Kurt Wendlandt», που εγκαινιάζεται την Πέμπτη 2 Μαρτίου 2017 και ώρα 20:00 στην Γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ. Πρόκειται για την πρώτη αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη στην Ελλάδα, όπου παρουσιάζονται έργα του από το 1958 έως το 1979, και διοργανώνεται από την Γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, το Goethe-Institut Thessaloniki, την ARTSetc. Intercultural Dialogues και την Arts & Reflections.

Ο Kurt Wendlandt (1917-1998) υπήρξε ένας έντονα ιδιοσυγκρασιακός καλλιτέχνης της γερμανικής μεταπολεμικής πρωτοπορίας. Ακούραστος πειραματιστής, με μια σχεδόν αλχημιστική σχέση με το φως, τα διαφανή υλικά, τα φιλμ. Από το 1957 και έπειτα αναπτύσσει και έκτοτε διαρκώς εξελίσσει μια ανανεωμένη τεχνική φωτογραμμάτων, την οποία τοποθετεί κάτω από τον ευρύ αλλά γλαφυρό όρο Lichtgrafik (Γραφή με Φως). «Στη ‘γραφή με φως’ ο Kurt Wendlandt αντλούσε ιδέες από την πλούσια εμπειρία του ως ζωγράφος, γραφίστας και εικονογράφος. Η οξεία παρατηρητικότητά του και ο θαυμασμός του για τα θαύματα της φύσης εξήπταν τη φαντασία του για το παραμυθιακό στοιχείο», παρατηρεί ο Ελευθέριος Οικονόμου, επιμελητής της συλλογής και ο Θοδωρής Μάρκογλου, ένας εκ των επιμελητών της έκθεσης καταλήγει πως «ακροβατώντας ανάμεσα στα σημαντικά μεταπολεμικά αφηρημένα ρεύματα Ευρώπης και Αμερικής και στις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής του, οι εικόνες του Kurt Wendlandt μοιάζουν σαν να έχουν βγει ταυτόχρονα από το μικροσκόπιο και το διάστημα, από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία, από το σκοτάδι και το φως».

 *Ακολουθούν τα κείμενα των επιμελητών

Ο καλλιτέχνης Kurt Wendlandt και η γραφή με το φως

Ήδη ως νεαρός ζωγράφος και φοιτητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Βερολίνου,  κατά την περίοδο 1937-1943, ο Kurt Wendlandt έδειξε έντονο ενδιαφέρον για την αναπαράσταση του φωτός στη ζωγραφική. Μέσα από την εντατική ενασχόλησή του με τους μεγάλους ζωγράφους, όπως οι Ολλανδοί δάσκαλοι και ο Rembrandt,  απέκτησε ακριβή γνώση της ενέργειας που περικλείουν το φως και η σκιά, για να τα χρησιμοποιήσει στη συνέχεια ως φορείς σημασίας στα έργα του. Η θεωρία των χρωμάτων που είχε διατυπώσει ο Goethe τού άνοιξε νέες προοπτικές στη σημασία του φωτός για τη δύναμη των χρωμάτων και τις οπτικές τους αλληλεπιδράσεις, όπως για παράδειγμα στη συμπληρωματική ενέργεια.

Σχεδιάζοντας μοτίβα της φύσης ο καλλιτέχνης όξυνε το βλέμμα του, εντοπίζοντας επανερχόμενες δομές και συνθήκες φωτός, που αντικατοπτρίζονται στις αναπαραστάσεις τοπίων που δημιούργησε.

Στη μακρόχρονη πορεία του ως εικονογράφος βρέθηκε αντιμέτωπος, τη δεκαετία του 1950, με τις νέες τεχνικές εκτύπωσης βιβλίων, οι οποίες βασίζονταν στη χρήση του φιλμ. Για τις τυπογραφικές του φόρμες έπρεπε πλέον να χρησιμοποιεί και ο ίδιος φιλμ. Γοητευμένος από το φωτοδιαπερατό και μεγάλου σχήματος φιλμ, που ήταν για αυτόν νέο υλικό, ανέπτυξε νέες τεχνικές αναπαράστασης για τις γραφιστικές του δημιουργίες.

Διεύρυνε τις εμπειρίες του ως φωτογράφος και καταπιάστηκε με τεχνικές επεξεργασίας εικόνων και δημιουργίας νέων έργων γραφής με το φως στον σκοτεινό θάλαμο.  Κεντρικός άξονας  της δουλειάς του έγινε η διαφάνεια του φιλμ και άλλων υλικών, καθώς και οι δυνατότητες διαμόρφωσης καινοφανών έργων με χρήση των προαναφερθέντων υλικών: πρόκειται για τα «έργα γραφής με φως».

Το πρώτο τέτοιο έργο του δημιουργήθηκε το 1957. Σε πολυάριθμες πειραματικές σειρές έργων ο Wendlandt δοκίμασε ποικίλα διαφανή υλικά (φιλμ, γυαλί, κόλλες, χρώματα, πατατόφλουδες, ζάχαρη και χόρτα).  Με αυτά τα υλικά συνέθετε πολύπλοκα μικρά, δομημένα μέσα στη διαφάνειά τους, μοτίβα τα οποία τοποθετούσε στoν μεγεθυντήρα και πρόβαλλε σε φωτοευαίσθητο υλικό (φωτογραφικό χαρτί, φιλμ ή φωτογραφικό λινό καμβά). Ανάλογα με τον βαθμό διαφάνειας των υλικών, την ένταση του φωτός και τη διάρκεια έκθεσης στο φως κατά τη μεγέθυνση, καθώς και την κλίμακα μεγέθυνσης, δημιουργούνταν φωτογράμματα ποικίλης δομής, διαφάνειας, μεγέθους και αποχρώσεων του γκρι, από ανοιχτό έως μαύρο.

Σχετικά με αυτό, ο Kurt Wendlandt έχει δηλώσει: «Με γοήτευε η δυνατότητα να καθιστώ την ίδια την ύλη διαφανή διαπερνώντας τη με φως, το οποίο γράφει, σχεδιάζει και ζωγραφίζει. Το φως καταγράφει λεπτότατους σχεδιασμούς και μεταβολές με μεγάλη ακρίβεια, κι απ’ την άλλη μεριά μετατρέπει κινούμενα αντικείμενα σε φαντασματικά ίχνη και καταποντίζει ολόκληρα μέρη της εικόνας σε βαθύ μαύρο».

Απεριόριστη μοιάζει να είναι η χαρά του πειραματισμού που κατείχε τον καλλιτέχνη στις διάφορες φάσεις της «γραφής με το φως». Ακόμη και κατά την έκθεση στο φως ο Kurt Wendlandt κινούσε το φωτοευαίσθητο χαρτί ή φιλμ για να δημιουργήσει και να καταγράψει κινητικά εφέ. Τη διαδικασία της έκθεσης στο φως ακολουθούσε η φωτοχημική επεξεργασία του υλικού στον σκοτεινό θάλαμο. Εκεί γίνονταν ορατά τα φωτισμένα μοτίβα.

Ο Wendlandt πειραματίστηκε ακόμη με την τεχνική της διπλοέκθεσης και αυτή του solarization. Σε αυτά τα έργα ο φωτογράφος πραγματεύτηκε πολλά βασικά θέματα σε παραλλαγές «διευρύνοντάς τα μέσα από τη χρήση γραφιστικών μέσων», όπως π.χ. «η τεχνική έκθεσης στο φως μισοεμφανισμένων φωτογραφιών, η κάλυψη των φωτογραφιών με αυτοσχέδια επιθέματα από κομμένο ή σχισμένο χαρτί και στη συνέχεια η περαιτέρω επεξεργασία […], η χρήση άλλων μέσων, που ανακαλύπτονταν διαισθητικά, και μετέτρεπαν τα εκτεθειμένα φύλλα σε ανεπανάληπτα μοναδικά κομμάτια».

Ακόμη και η καταληκτική διαδικασία στερέωσης της φωτογραφίας στην «παρούσα κατάσταση» μέσα στο διάλυμα στερέωσης αποτελούσε για τον Wendlandt τεχνική βάση για περαιτέρω επεξεργασία με γραφιστικά και ζωγραφικά μέσα. Αλλεπάλληλες νέες παραλλαγές της «γραφής με φως» δημιουργούνταν με το ξύσιμο της επιφάνειας του φιλμ ή το γρατσούνισμα του υλικού, με ένα σημάδι καμωμένο με Scriptol, σινική μελάνη ή την επικόλληση είτε χαρτιού είτε κομματιών άλλων διαφανών υλικών.

Τέλος, οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του διευρύνονταν και συμπληρώνονταν μέσα από τον επιχρωματισμό τους από το χέρι του καλλιτέχνη. Ποικίλες χρωστικές (χρωματιστά  διαφανή φύλλα, νερομπογιές, τέμπερα) προστίθεντο απλώς με το χέρι ή με τη βοήθεια καλουπιών σε αλλεπάλληλα στάδια επεξεργασίας. Στη «γραφή με φως» ο Kurt Wendlandt αντλούσε ιδέες από την πλούσια εμπειρία του ως ζωγράφος, γραφίστας και εικονογράφος. Η οξεία παρατηρητικότητά του και ο θαυμασμός του για τα θαύματα της φύσης εξήπταν τη φαντασία του για το παραμυθιακό στοιχείο.

To 1971 δημοσίευσε το βιβλίο του Die Drei Königsreiche (Τα τρία βασίλεια) όπου παρουσίασε σε μορφή παραμυθιού τον ψυχολογικό χαρακτήρα των χρωμάτων.

Μεγάλο αντίκτυπο στην καλλιτεχνική δημιουργία του καλλιτέχνη είχε και η αντιπαράθεσή του με τα κείμενα της κοινωνικής ανθρωπολογίας του Jean Gebser. Αν και ο κοινωνικός ανθρωπολόγος και ποιητής συμφώνησε σε κάθε μορφή συνεργασίας με τον καλλιτέχνη, όλα τελείωσαν με τον θάνατό του τον Μάρτιο του 1973.

Μερικά χρόνια αργότερα ο Wendlandt ξεκίνησε με την πρώτη έκδοση ενός Gebser Wald (τοίχος του Gebser) με τον τίτλο Η εξέλιξη της ανθρώπινης συνείδησης. Το έργο τελείωσε στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Ο Διεθνής Σύλλογος Gebser τον προσκάλεσε στο συνέδριό του όπου έδωσε μία διάλεξη. Το 1988 εξέθεσε τον «τοίχο» στο Spandau Citadel όπου υπάρχει ακόμη. Ο Jean Gebser είναι γνωστός για το τρίτομο έργο του Ursprung und Gegenwart στο οποίο παραθέτει τις πέντε δομές της συνείδησης: την αρχαϊκή, τη μαγική, τη μυθική, τη διανοητική και την ενιαία.

Ιδιαίτερη ώθηση δέχθηκε από την επιθυμία του να αγωνιστεί για περισσότερη διαφάνεια και ανθρωπιά στις διαδικασίες των πολιτικών μεταβολών της εποχής του.

Ελευθέριος Οικονόμου

Επιμελητής

ARTSetc. Intercultural Dialogues UG, Berlin

 Kurt Wendlandt. Γραφή και φως

 Η φωτογραφία έχει χρησιμοποιηθεί, τους τελευταίους δυο αιώνες, ως το κυριότερο μέσο οπτικής επικοινωνίας με κυρίαρχα χαρακτηριστικά τον άμεσο ρεαλισμό, τη μηχανική υπόσταση και τη δυνατότητα αναπαραγωγής της. Ουσιαστικά περιελάμβανε για τους φωτογράφους-καλλιτέχνες την επιθυμία τους για εκδημοκρατισμό της τέχνης, την αξιοποίηση των τεχνολογικών εξελίξεων προς όφελός τους και τη σύνδεση τέχνης και καθημερινής ζωής.

Τι συμβαίνει όμως όταν, μέσα από πειραματισμούς και αναζητήσεις, παράγεται φωτογραφική εικόνα χωρίς κάμερα και χωρίς ρεαλιστικά αποδοσμένο αντικείμενο; Η απάντηση μπορεί να δοθεί μέσα από την ιστορία του μοντερνισμού και κυρίως εικαστικών ρευμάτων όπως το Dada, το Bauhaus και ο Σουρεαλισμός που ανήγαγαν τον πειραματισμό, την αυτονομία του μέσου και την υπεροχή της φόρμας έναντι του περιεχομένου σε ύψιστους στόχους.

Πιο συγκεκριμένα οι László και Lucia Moholy-Nagy και ο Man Ray μέσα απ’ το κολάζ και το φωτομοντάζ δημιουργούν συνθέσεις από διάφορες φωτογραφικές πηγές ενώ μέσα απ’ το φωτόγραμμα παράγουν αρνητικές εικόνες σε φωτοευαίσθητο χαρτί χωρίς κάμερα. Με διαφορετικές κατευθύνσεις και αναζητήσεις έδωσαν πολλές εναλλακτικές προτάσεις σε σχέση με την επικρατούσα, απόλυτα ρεαλιστική φωτογραφία, φτάνοντας μέχρι και τη λεγόμενη αφηρημένη ή υποκειμενική φωτογραφία.

Στα χνάρια των μεγάλων πειραματιστών του 20ού αιώνα, ο Kurt Wendlandt δίνει νέα πνοή στην τεχνική του φωτογράμματος, το οποίο ονομάζει lichtgrafik (γραφή με φως), με μια πρώτη του προσπάθεια το 1957. Το φως και οι προβολές των αντικειμένων ήταν τα εργαλεία του Kurt Wendlandt που, ακολουθώντας πιστά την πειραματική του φύση, διαχειρίζεται και «παίζει» με όλα τα στάδια προβολής, εκτύπωσης και εμφάνισης του τελικού έργου, χρησιμοποιώντας πολλές και διαφορετικές μεθόδους σε μια εικόνα έως ότου να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα.

Αυτό λοιπόν είναι ένα μεγάλο σώμα έργων συνήθως αφηρημένων, ασπρόμαυρων και επιχρωματισμένων, το οποίο αμφισβητεί ουσιαστικά την ίδια την ιστορία της φωτογραφίας και των τεχνικών της, δίνοντας ένα «αχειροποίητο» κολάζ φωτός, σκιών και ποικίλων αντικειμένων. Ακροβατώντας ανάμεσα στα σημαντικά μεταπολεμικά αφηρημένα ρεύματα Ευρώπης και Αμερικής και στις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής του, οι εικόνες του Kurt Wendlandt μοιάζουν σαν να έχουν βγει ταυτόχρονα από το μικροσκόπιο και το διάστημα, από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία, από το σκοτάδι και το φως.

Η συγκεκριμένη έκθεση είναι αφιερωμένη στα 100 χρόνια από τη γέννησή του και παρουσιάζει 60 έργα του από το 1958 έως και το 1979.

Θοδωρής Μάρκογλου

Ιστορικός της τέχνης / Επιμελητής ΚΜΣΤ

Γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ

Λεωφόρος Νίκης 17 & Καρόλου Ντηλ 1, 54623, Θεσσαλονίκη

Τ: +302310278868  F: +302310278868  E: info@eirmosgallery.gr  W: www.eirmosgallery.gr